παγετώδης φάση

Γενικό φαινόμενο που σε παλαιότερες γεωλογικές περιόδους ευνόησε την εξάπλωση των παγετώνων σε απέραντες εκτάσεις της επιφάνειας της Γης. Το φαινόμενο αυτό, που προκάλεσε την ευρεία διάδοση των παγωμένων μαζών, όχι μόνο στα ορεινά ανάγλυφα αλλά και στις κοιλάδες και καμιά φορά και στην πεδινή ακόμα ζώνη, προήλθε από μία συνεχή πτώση της θερμοκρασίας και μια αύξηση των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων· η επανάληψή του κατά χρονικά διαστήματα, χαρακτηρίζει τις παγετώδεις εποχές. Η παλαιότερη π.φ. ανάγεται στους προκαμβρικούς χρόνους· η επόμενη διαπιστώνεται μεταξύ λιθανθρακοφόρου και πέρμιου και κατέλαβε κυρίως το αυστραλιανό ημισφαίριο. Άγνωστοι σχεδόν είναι οι παγετώνες κατά το μεσοζωικό και το τριτογενές· μόνο κατά τη διάρκεια του ηώκαινου η εξάπλωση των παγετώνων στα Βραχώδη Όρη υπήρξε κάπως σημαντική. Στις αρχές του τεταρτογενούς και ειδικότερα κατά τη διάρκεια του πλειστόκαινου, μεγάλο μέρος του βορείου ημισφαιρίου σκεπάστηκε από τεράστιες παγωμένες μάζες (Καναδάς, Αλάσκα, βόρειο τμήμα των Ηνωμένων Πολιτειών, Ισλανδία, Σκοτία, Σκανδιναβία, Γερμανία, Βαλτικές Χώρες, Ρωσία, και, στην κεντρική Ευρώπη, η αλπική περιοχή). Το πλειστόκαινο μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι η πλέον ενδιαφέρουσα παγετώδης εποχή, αφού βρίσκεται χρονικά πιο κοντά στη δική μας. Το κλίμα του τεταρτογενούς χαρακτηρίζεται από εναλλαγές περιόδων ψυχρών, που ονομάζονται παγετώδεις, και περιόδων θερμών, που ονομάζονται μεσοπαγετώδεις. Κατά τη διάρκεια του τεταρτογενούς υπήρξαν στην Ευρώπη 5 παγετώδεις περίοδοι, γνωστές με την ονομασία δουνάβιος (donau), γκύντσιος (gunz), μινδέλια (mindel), ρίσιος (riss) και βούρμιος (wurm)· οι κλιματικές αυτές μεταβολές είχαν μεγάλο αντίκτυπο στις συνθήκες διαβίωσης των οργανισμών· κατά τη διάρκειά τους παρατηρήθηκαν πράγματι φαινόμενα μετανάστευσης, για λόγους προσαρμογής προς το περιβάλλον, με τυπικά παραδείγματα το μαμμούθ, τον elephas primigenius και το rhinoceros tichorhinus, χαρακτηριστικά των π.φ. Οι π.φ. συνδέονται με τις ευστατικές κινήσεις, αφού κατά τη διάρκειά τους πρέπει να χαμήλωνε αναγκαστικά το επίπεδο της θάλασσας.